Geleneksel Türk Tiyatrosu 1: Gölge Oyunu ve Orta Oyunu

Geleneksel Türk tiyatrosu... Gölge Oyunu... Orta Oyunu... Karagöz ve Hacİvat... Kavuklu ve Pişekar... Butik Kitap'ta bugün...

08 Jun 2021 Genel 1563

Toplum arasında oynanan tiyatrodur ve "tuluat" adıyla da bilinir.
Eğitim amacına sahip olmayan bu tiyatrolar güldürme üzerine kurulu.
Yazılı bir metni yoktur.
Güldürüler genel olarak ağız ve şive taklitlerine dayalıdır.
Oyun esnasında müzik kullanılır.
Belirli bir sahnesi bulunmaz.
Toplum arasında, orta yerde ya da kahvehanelerde icra edilir.
Türk Halk Tiyatroları şunlardır: Karagöz (Gölge Oyunu), Orta Oyunu, Meddah, Köy Seyirlik Oyunları, Hokkabaz ve Kukla’dır.

Gölge Oyunu

“Gölge Oyunu, Hayal Oyunu” şeklinde de bilinir. Karagöz oyunlarının piri Şeyh Muhammet Küşteri'dir ve bu yüzden Karagöz meydanına da “Küşteri Meydanı” ismi de verilmektedir.

2 ana tip bulunur: Karagöz ile Hacivat. Bu oyunlarda oyunu Hacivat semai söyleyerek açar.
Karagöz ile Hacivat’ı tek kişi seslendirir.
Ermeni, Rum, Yahudi, Çelebi, Beberuhi, Külhanbeyi, Bekri Mustafa, Zenne vb. yardımcı tipler de bulunur. Oyundaki değişik kişiler Osmanlı’nın öteki halklarını temsil eder.
Yazılı metni yoktur.
Karagöz halkın temsilcisidir. Seyircileri güldürür. Hacivat'sa aydın insanların temsilcisidir.
Yanlış anlamalara, cinaslara, ağız taklitleriyle nüktelere dayalı bir mizah vardır.
Başlangıç, muhavere, fasıl ve bitiş bölümleri bulunur. Oyunun ana bölümü “fasıl”dır.
Mukaddimede seyirciler oyuna ısındırılır. Göstermelik ismi verilen tablo nareke sesi ile çekilir. Hacivat gelerek semai ve perde gazeli okur. Padişah övüldükten sonra Şeyh Küşteri’den söz edilir. Karagöz indirilir, tartışırlar ve Hacivat kaçar.
Muhavere Karagöz ile Hacivat arasındadır. Bu kısmın asıl olay ile alakası bulunmaz. Erek iki karakterin tanıtımıdır.
Fasılda oyuna geçilir.
Bitişte özür dilenerek oyun bitirilir.
Açık biçimlidir ve her olaya kendini uydurur.

Orta Oyunu

Açık bir yerde ve ortada oynanır. Bundan dolayı “orta oyunu” ismini alır. Bu oyun için “kol oyunu, meydan oyunu” da denir. Oyunun oynandığı yuvarlak veya oval alana “palanga” adı verilir.

Orta oyunu doğaçlama olarak oynanır.
Konuyla tipler açısından Karagöz’e yakındır. Mizahidir.
Ağız ve şive taklitleri vardır.
2 temel tip bulunur: Pişekâr ile Kavuklu. Pişekâr, Hacivat’a; Kavuklu'ysa Karagöz’ e benzer. Bu tiplerin haricinde Balama, Frenk, Zenne, Çelebi, Amavut, Yahudi, Denyo (abdal), Acem tipleri de vardır.
Ön deyiş/başlangıç, söyleşme/muhavere, fasıl ve bitiş bölümleri bulunur. Asıl oyun “fasıl”da oynanır.
Ön deyişte Pişekâr havası çalınır ve Pişekâr gelir. Sonra Kavuklu havası çalını, Kavuklu'yla Kavuklu arkası gelir.
Söyleşmede 2 kahraman konuşup kendini tanıtır. Arzbar ile tekerleme okur. Kavuklu Pişekâr’a rüyasını anlatır.
Fasılda rüya biter, oyuna geçilir. Kavuklu iş arar, dükkân dükkân dolaşır.
Bitiş bölümünde oyun sonlanır.
Oyunun dekoru; yeni dünya denilen bezsiz bir paravandan ve dükkân denilen iki katlı bir kafesten oluşur. Yeni dünya ev olarak, dükkân da iş yeri olarak kullanılır.
Eşyaların bulunduğu sandığa pusat odası denir.
Orta oyununda rol alan bütün sanatçılara takım denir.