Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri ve Türleri
Halk edebiyatı nazım biçimleri ve türleri... Sagu, sav, koşuk, takşut, ır/yır, koton, küg... Detaylar Butik Kitap'ta...
03 Sep 2021
Genel
4301
Halk edebiyatı nazım biçimleri ve türleri
İslamiyet'ten önceki Türk edebiyatı nazım şekilleri
- Sözlü/şifahi karaktere sahiptir.
- Yazanlar ile okuyanlar aynı kişidir.
- Hece ölçüsü tercih edilir.
- Şiirler kam, baksı ve ozan vb. hem din adamı hem de kanaat önderi olan kişilerce söylenir.
- Yapıtlar yuğ, sığır ve şölen gibi bazı törenlerde okunur.
Sagu/ağıt:
- Yuğ/yoğ ismi verilen törenlerde ozanlarca, 7'li hece ölçüsü ile söylenir. (4+3)
- Ülkemizde ağıt, Azarbaycan’da ağı, Irak Türkmenlerinde sızlamag, Kazaklarda joktov, koşuk ırı, köri,Kırgızlarda cır, coktov, koşok, Nogaylarda bozlaw, Türkmenlerde ağı, tavş, tavşa, tavvum, ses etmek isimleriyle karşılanır.
- Bu şiirlerde yaşamını kaybeden bireyin kahramanlıklarıyla pozitif yönleri anlatılır.
- Divanü Lugati’t Türk’te bulunan Alp Er Tunga sagusu herkes tarafından bilinir.
Sav/atasözü:
- Sav; mesel, darb-ı mesel, durub-ı emsal, irad-ı mesel, sab sözcükleri ile de ifade edilir.
- “Nasihat, önemli söz” manalarına gelir.
- Kül Tigin Abidesi'nde “Dokuz Oğuz Beyleri, bu sabımı adam akıllı dinle.” ifadesi ile bulunur.
- Kaşgarlı Mahmut bu sözcüğü mektup, atalar sözü, kısa hikaye kıssa karşılıkları ile kullanır.
- Yusuf Has Hacip mesel sözcüğünü, bu sözcüğün karşılığı olarak kullanır.
- İstiare, kinaye, mecaz, hüsn-i talil, tezat vb. sanatlar ciddi şekilde kullanılır.
Koşuk:
- Koşuklar güzellik, övgü ve kahramanlık şiiridir.
- Sığır ve şölen adındaki törenlerde 7'li, aşık tarzında ise 11'li hece ölçüsü ile söylenir.
- aaab/cccb/dddb….. kafiye düzenidir.
Kojan/Kojon:
- Şarkı ve türkü anlamına gelir.
- Altay Türklerinde bu şekle kojan bu şiirleri söyleyene kojancı adı verilir.
Takşut:
- Uygur Türklerinindir ve bulmaca, atasözü, masal, türkü, şaka ve nükte manalarına gelir.
Ir/Yır:
- Divanü Lugati’t Türk’te geçer ve şarkı söylemek (ırlama), şiir düzmek anlamına gelir.
- Fuad Köprülü koşukla birlikte anar.
Küg:
- Uygurluların yapıtlarında bulunur.
- Değişik Türk boylarında “ses, musiki, makam, ahenk” anlamları ile kullanılır.
- Reşit Rahmeti Arat “şarkı, türkü, ır” manalarına geldiğini belirtir.
- Uygur şairi Aprın Çor Tiğin bu sözcüğü takşut ile beraber kullanır.
Şlok/Şloka:
- Sanskritçe bir sözcüktür. Uygurluların metinlerinde “methiye, sevindirici şiir” manalarında kullanılır.
Padak/Padaka:
- Sanskritçede “dize” anlamına gelir.
Kavi/Kayva:
- Sanskritçede “artistik düz yazı” anlamında kullanılır. Düz yazı ile şiir arasında bir türdür.
Baş/Başik/Paşik:
- Mani dinini kabul eden Türklerin ilahisidir.
