Kadı Burhanettin Kimdir? Şiirlerinden Örnekler
Kadı Burhanettin kimdir? Şiirlerinden örnekler... Divan edebiyatı... Klasik şiir... Divan şiiri... Detaylar Butik Kitap'ta...
Kadı Burhanettin kimdir?
Asıl adı Burhanettin Ahmet’tir. Kayseri’de 1345’te doğmuştur. Köken itibarıyla Harazmlidir. Kadılık bir aile mesleğidir. Babası da kendisi gibi Kayseri kadısıdır. Mısır’da bulunmuş, İslami ilimleri öğrendikten sonra astronomi ve tıp eğitimi de almıştır. Mısır’dan Şam’a geçmiş, burada Mevlâna Kutbuddin Razi’den dersler almıştır. Doğu Türkçesine hakimdir. Şiirlerinde doğu Türkçesinin yanında Oğuz Türkçesi ve Azeri lehçesinin özellikleri görülür. Eretnaoğlulları’nda önce kadı, sonra vezir, ardından da hükümdar olmuş; 18 yıl tahtta kalmıştır. Akkoyunlular’la yaptığı savaş sonrasında öldürülmüştür.
Divan’ı gazeliyat, rubaiyat ve tuyuğuyat olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. 1456 şiir vardır. Kaside yazmamıştır. Gazellerinde mahlas kullanmamıştır. Şiirlerini alfabetik olarak sıralamamıştır. Dehhanî’nin “yok mu” redifli gazelini tanzir etmiştir. Gazelleri 5-7 beyitten oluşmaktadır ve “-ki” bağlacını çok kullandığı için şiirleri akıcı değildir. Devrin Türkçesini kullanmıştır, ama yerine göre “soruşmak” gibi yeni kelimeler de kullandığı olmuştur. Farsça tamlamalar az olduğu için sık sık imale yapmıştır. Sık sık cinas ve tevriye sanatlarını kullanmıştır. Pek çok gazelinin matlaı cinaslıdır. Kendine özgü buluşları vardır. Mesela “kargı” ve “ney”i “boy” anlamında kullanmıştır. Şiirlerinde mahlas kullanmamıştır. Yalnız Divan’ındaki bir gazelinde Ahmed, Camiün Nezair’de yer alan başka bir gazelinde Kadı Burhan şeklinde ismine açıkça yer verir. Şiirlerinde karşılıklı konuşmaya dayanan bir üslup vardır. Tuyuğlarının çoğu tasavvufîdir. Bazılarında cinaslı kafiye kullanır. İksîrü’s-Sa’âdât fî-Esrâri’l-İbâdât ile Tercîhu’t-Tavzîh’i ise dinî konularda Arapça yazılmış mensur eserlerdir. Terihü’t Tavzih veya diğer adıyla Haşiye ale’t Telvih, Arapçadır. Türk idarecileri arasında divan sahibi olan ilk kişidir.
Şiirlerinden örnekler
Örnek 1
Hüseynî lâ'lün içün ben kana boyanayum he mi?
Gözümün yaşı seyl olsun odına yanayum he mi?
Niçe bir kanaya gönlüm nigârâ leblerüniçün,
Hele şimdi ele girdi, lebünden kanayum he mi?
Ömür ben anı bilürem ki senünle geçe yârâ,
Tapundan ayru demleri ömürden sanayum he mi?
Nigârâ tavşan uyhusın virür câdû gözün bana;
Velî gamzelerün dürder ki ben uyanayum he mi?
Gönülde iki sevgü sığduğı yohdur bilür meğer,
Seni sevdi gönül candan begüm usanayum he mi?
Örnek 2
Hevâ ki şol senemün zülfini müşevveş ider
Kohusını irürür bu dimâğuma hoş ider
Hevâsı varlığumun toprağın göğe savurur
Ağzının suyı yürekde yüz bin âteş ider
Eni ki zülfi keşişleri eyledi gönüle
Cihânda ancılayın işi kankı ser-keş ider
Bili kılı ne vücûdı ki saldı gîsûma
Zihî kol yarar onı özine ohşaş ider
Yüzünle gülşen içinde yanar gülün ciğeri
Anunçün ana sabâ şeb-nemün suyın reş ider
Sabâ hikâyet ider bülbüle cemâlünden
Kaçan ki yırta yahasını gonca ol gaş ider
Ne ki iderse gözün dil-firîb ider sanemâ
Ne kılur ise saçun cümlesini dil-keş ider
