Koşma Nedir? Özellikleri Nelerdir? Koşma Örnekleri
Koşma nedir? Koşma örnekleri... Halk edebiyatı... Türk halk edebiyatı... Halk şiiri... Türk şiiri.... Detaylar Butik Kitap'ta...
Koşma nedir?
Halk şiiri nazım şekillerinden biri olan koşma, 4 mısralı bentlerden oluşan, hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla yazılan, aşk, tabiat ve sevgi gibi konuların işlendiği nazım şeklidir. 6+5 veya 4+4+3 duraklı yazılır. Ancak 4+3 veya 4+4 kalıplı 7’li ve 8’li koşmalar da bulunmaktadır. Kafiye şeması (xaxa)aaab-cccb-dddb şeklindedir. Şair son dörtlükte mahlasını söyler. Ezgiyle okunuşlarına göre çeşitli adlar alırlar: Kerem, Kesik Kerem, Gevheri, Acem koşması vs.
- Genellikle aşk, ayrılık, gurbet, kavuşma isteği, yakınma gibi lirik konularda yazılır.
- En önemli koşma şairlerimiz Köroğlu, Pir Sultan, Karacaoğlan, Gevherî, Erzurumlu Emrah ve Âşık Ömer’dir.
- Karşılıklı konuşma, yani “dedim-dedi” şeklinde yazılmış koşmalar da vardır. Bunlara müracaa Müracaanın iki türü vardır: İlki bir dize soru bir dize cevap olanlardır. İkincisi soru ve cevabı aynı dizede olanlardır.
Yapılarına göre koşmalar 5'e ayrılır:
Koşma-şarkı: Nakaratlıdır. aBaB/cccB/dddB… (B’ler nakarat)
Tecnis: Bütün kafiyeleri cinaslıdır.
Musammat koşma: Dizelerinde iç kafiye bulunmaktadır.
Ayaklı koşma: İlk dörtlüğün ikinci ve dördüncü, öteki dörtlüklerin de yalnız dördüncü dizelerine ziyade mısralar eklemekle oluşur. ab(b)ab(b)/ccca(b)/ddda(b)… (Parantez içindeki kısımlar kesik mısradır.)
Zincirbent koşma: Bentlerin dördüncü dizesinin kafiyeli sözcüğü, bir sonraki dörtlüğün ilk dizesinin başında yinelenen koşma türüdür. Divan Edebiyatı’ndaki iade/reddü’l acz ale’s-sadr sanatına benzer.
Koşma örnekleri...
Örnek 1
Yiğidin eyisini nerden bileyim
Yüzü güleç, kendi yaman olmalı
Kasavet serine çöktüğü zaman
Gönlünün gâmını alan olmalı
Benim sözüm yiğit olan yiğide
Yiğit olan muntazırdır öğüde
Ben yiğit isterim fırka dağında
Yiğidin başında duman olmalı
Yiğit olan yiğit kurt gibi bakar
Düşmanı görünce ayağa kalkar
Kapar mızrağını meydana çıkar
Yiğidin ardında duran olmalı
Sâfi güzel olan, şol bazı kötü
Yiğidin densizi ey'olmaz zati
Gayet durgun ister silahı atı
Yiğit el çekmeyip viran olmalı
Karac'oğlan der ki çile çekilmez
Hozan tarlalara sümbül ekilmez
Sak yabancı ile başa çıkılmaz
İçinden sıdk ile yanan olmalı
Örnek 2
Uykudan uyanmış şahin bakışlım
Dedim sarhoş musun söyledi yok yok
Ak ellerin elvan elvan kınalım
Dedim bayram mıdır söyledi yok yok
Dedim ne gülersin dedi nazımdır
Dedim kaşın mıdır dedi gözümdür
Dedim ay mı doğdu dedi yüzümdür
Dedim ver öpeyim söyledi yok yok
Dedim aydınlık var dedi aynımda
Dedim günahım çok dedi boynumda
Dedim meh-tab nedir dedi koynumda
Dedim ki göreyim söyledi yok yok
Dedim vatanın mı dedi ilimdir
Dedim bülbül müdür dedi dilimdir
Dedim Nesimi Şah dedi kulumdur
Dedim satar mısın söyledi yok yok
Örnek 3
Ey cemâli parlak kadi toparlak
Lebleri bal kaymak sükker misin sen
Boynuma lâle tak hele bir yol bak
Bu kadar yalvarmak ister misin sen
Lebler kırmızı la'l kaşları hilâl
Gözler âhû misâl bulunmaz emsâl
Bilmem bu ne hayâl bilmem bu ne hâl
Bu ne parlak cemâl ülker misin sen
Mir'âtî hem-vâre yanıktır yâre
Yüreğimde yâre oldu bin pâre
Gönül başka yere düşmez ne çâre
Bir başka nigâre benzer misin sen
