Aşık Edebiyatı Nedir? Öne Çıkan Şairleri Kimlerdir?
Aşık edebiyatı ve özellikleri nelerdir? Hangi şairler, bu edebiyat anlayışı doğrultusunda eser vermiştir? Nasıl gelişmiştir? Bütün bu bilgileri yazımızda bulabilirsiniz.
Aşık edebiyatı
Aşık edebiyatının kaynağı, Müslümanlığın kabul edilmesinden evvelki sözlü edebiyatımızdır. Aşık edebiyatının tanımı Kültür Bakanlığının sitesinde şu şekilde yapılmıştır:
Halk diliyle ve hece vezniyle meydana getirilen, saz eşliğinde söylenen şiirlerden oluşan geleneksel edebiyatımızın adıdır. Bu geleneği sürdüren şairlerimize Âşık denildiği için bu edebiyata da Âşık Edebiyatı denilmiştir.
XV. asırdan sonra gelişip bugüne dek ulaşan bu edebiyatın konusu aşk, tabiat, yiğitlik ve kahramanlıktır. İslamiyet'ten önce aşık edebiyatının temsilcisi olan şairlere "kam, bası, ozan" gibi isimler verilmiştir. İslamiyet kabul edildikten sonra bu isimler "aşık, saz şairi" olarak kullanılmaya başlanmıştır.
Aşıkların yaptığı edebiyat, şiir edebiyatıdır. Şiirlerin konusu din dışı, yani dünyevidir. Aşıklar, ellerinde kopuz, bağlama, cura ya da tambura ile şiirlerini söylerler. Bu şiirler köy kahvelerinde, kervansaraylarda, asker ocaklarında, kamusal alanlarda, düğün ve eğlencelerde söylenir. Sözlüdürler. Aşık şiiri cönk ve mecmua adı verilen şiir defterlerine kaydedilmeye başlanmış ve günümüze kadar ulaştırılmıştır.
Aşık edebiyatı usta-çırak ilişkisiyle icra edilir. Okuma yazma bilmeyen şairler, saz çalıp şiir söyleyebilen kişilerdir. Usta şairler, çıraklara mahlas vererek şiir söylemeyi öğretirler.
Aşık edebiyatının özellikleri nelerdir?
Aşıkların yaptığı edebiyatta saz çok önemli bir müzik araçtır. Şairler, saz kullanarak şiirlerini söyler. Kasaba kasaba, köy köy dolaşan şairler, gezgin kimselerdir. Samimi bir dille icra edilen bu edebiyatın diğer özellikleri şunlardır:
- Şairler halktan insanlardır.
- Şairler, XVIII. ve XIX. asırda divan edebiyatının etkisinde kalmışlardır.
- Şiirlerin nazım birimi dörtlüktür.
- Koşma, semai, destan ve varsağı gibi nazım biçimleri vardır.
- Hece ölçüsü kullanılır. 7'li, 8'li ve 11'li kalıplar daha çok tercih edilir.
- Aşk, doğa, hasret, ayrılık, vuslat/kavuşma ve yiğitlik gibi konular işlenir.
- Şiirlerin son dörtlüğünde şairlerin mahlası (tapşırma) yer alır.
- Genel olarak yarım ve cinaslı uyak tercih edilir.
- Şiirler, doğaçlama olarak söylenir.
- Somut bir edebiyattır.
Aşık edebiyatı türleri
Koşma: Hecenin 6+5=11 veya 4+4+3=11'li kalıbıyla söylenir. Bir kişinin veya doğanın güzelliğini anlatanlara "güzelleme" yiğitlikten bahsedenlere "koçaklama" eleştirel içerikli olanlara "taşlama" ölümden sonra söylenenlere "ağıt" denir.
Semai: Hece ölçüsünün 8'li kalıbıyla ve özel bir ezgiyle söylenir.
Varsağı: Güney Anadolu'daki "Varsak" Türkmenlerinin söylediği, ezgili, dörtlük sayısı üçle beş arasında değişen şiirlerdir.
Destan: Şairlerin sevgi hislerini, yiğitliklerini ve günlük yaşamdaki olayları anlattıkları uzun şiir türüdür.
Öncüleri kimlerdir?
Her yüzyılda bazı aşıklar öne çıkmıştır. XVI. yüzyılda Köroğlu, Kul Mehmet, Aşık Garip ve Aşık Kerem; XVII. yüzyılda Karacaoğlan, Kayıkçı Kul Mustafa, Aşık Ömer, Kuloğlu, Ercişli Emrah; XVIII. yüzyılda Gevheri; XIX. yüzyılda Dertli, Dadaloğlu, Erzurumlu Emrah, Bayburtlu Zihni, Seyrani, Ruhsati; XX. yüzyılda Aşık Veysel, Aşık Murat Çobanoğlu, Aşık Şeref Taşlıova öne çıkan aşıklardır.
