Gazel Nazım Şekli ve Özellikleri
Gazel nazım şekli ve özellikleri... Gazel nedir? Örnekler... Şairler... Gazel nazım şeklinde neler anlatılır? Detaylar Butik Kitap'ta...
Gazel Nazım Şekli ve Özellikleri
Gazel kelimesinin manası “kadınlarla âşıkane sohbet” anlamına gelir. Duygusal şiirlerdir. Kasideden ayrılmıştır. 5-9 beyitten oluşmaktadır. Uyak düzeni (aa-xa-xa-xa-xa….) biçimindedir. Gazellerin ilk beytine matla (doğuş yeri), ikinci beytine hüsn-i matla denir. Son beytine makta, maktadan bir önceki beyte hüsn-i makta denir. Diğer özellikleri de şöyledir:
- Gazellerde birden çok musarra (kafiyeli) beyit varsa bunlara zü’l-metali ya da zatü’l-metali denir.
- Matlaın ilk ya da ikinci mısraı maktada yineleniyor ise buna redd-i matla adı verilir.
- Matla haricindeki mısralardan birisi yineleniyor ise buna da redd-i mısra adı verilir.
- Mahlasın tevriyeli kullanılmasına hüsn-i tahallüs adı verilir. (Avazeyi bu aleme Davut gibi sal/Baki kalan kubbede hoş bir sada imiş)
- Mahlastan sonraki ikiliklerde bir din ya da devlet büyüğü övülüyor ise bu tür gazellere gazel-i müzeyyel adı verilir.
- Gazellerin en güzel ikiliğine şah-beyt/beytü’l gazel/beyt-i berceste adı verilir.
- 3 beyitlik ya da 4 beyitlik olup mahlas beyti olmayan gazellere na-tamam gazel adı verilir.
- Tüm beyitlerde aynı temanın bulunmasına yek-ahenk gazel; tüm beyitlerin aynı güç ve güzellikte olmasına da yek-avaz gazel adı verilir.
Gazel örneği 1
Benî candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan murâdım şem'i yanmaz mı
Kamû bîmârınâ cânan devâ-yî derd eder ihsan
Niçin kılmaz manâ derman menî bîmâr sanmaz mı
Gamım pinhan dutardım ben dedîler yâre kıl rûşen
Desem ol bî vefâ bilmen inânır mı inanmaz mı
Şeb-î hicran yanar cânım töker kan çeşm-i giryânım
Uyârır halkı efgaanım karâ bahtım uyanmaz mı
Gül'î ruhsârına karşû gözümden kanlu âkar sû
Habîbım fasl-ı güldür bû akar sûlar bulanmaz mı
Değildim ben sanâ mâil sen etdin aklımı zâil
Bana ta'n eyleyen gaafil senî görgeç utanmaz mı
Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bû ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı (Fuzuli)
Gazel örneği 2
Serv ile kametüne kimse dimez hem-serdür
Müntehâ kametün andan dahi bâlâ-terdür
Gül derin gülmez açılmaz bana ol gonce-dehen
Galibâ hep yüzine gül didügüme terdür
Seyr-i deryâya ne hâcet dem-i sahrâ geldi
Gûyiyâ sahn-ı çemen şimdi yem-i ahdardur
N'ola gül şevkine çalup çağırursa bülbül
Mutribâ ol dahi başka başına mehterdür
Söyle şol kan olacağı bize sunsun Bâkî
Nev-bahâr irdi gedâlar içecek demlerdür (Baki)
