Deyimler, Özellikleri ve Örnekler
Deyimler, özellikleri ve örnekler... Deyim nedir? Özellikleri nelerdir? Deyim ile atasözü arasındaki farklar nelerdir? Detaylar Butik Kitap'ta...
Deyimler ve özellikleri
Asıl manasından uzaklaşıp yeni manalar oluşturan kalıplaşmış sözlere deyim denir. İki ya da daha çok sözcüğün öbekleştiği deyimler, his ve fikirlerin dikkat çekici bir biçimde anlatılmasını sağlar. Deyimlerin önemli bir bölümü tümce değerine sahip değildir faka tümce biçiminde olanları da bulunmaktadır. Tümce değerine sahip olanlar atasözlerindeki gibi genel bir hüküm vermez. Yalnızca tespitte bulunur ve betimleme yapar. Deyimlerde üç türlü söz dizimi vardır.
- İlki mastarla biter: “can atmak”, “aşa vurmak”
- İkincisi cümle şeklindedir: “Ağzını bıçak açmıyor.”, “Gözü toprağa bakıyor.”
- Üçüncüsü ekle üretilmiş olanlardır: “adam akıllı”, “dünyalık”, “nane molla” gibi.
Deyimlerle atasözlerinin farkları ve benzerlikleri
- İkisi de kalıplaşmıştır
- İkisi de mecazi ve anonimdir.
- Deyimlerin sayısıyla kullanım sahası atasözlerine göre daha çoktur.
- Deyimler tümce içerisinde kullanılarak söz içinde yer alır fakat atasözleri tümce halinde olduğundan bağımsız olarak kullanılır.
- Deyimlerde hüküm verilmez, tasvirle belirleme vardır; atasözlerindeyse hüküm ve değerlendirme vardır.
- Deyimler genel kural niteliğinde değilken atasözü toplumla ilgili kuralları barındırır.
- Deyimlerin amacı bir kavramı özel bir söz grubu içinde anlatmakken atasözünün böyle bir amacı yoktur.
Deyim örnekleri
Yaka silkmek:Bir kişi ya da durumdan sıkılmak.
Ateş püskürmek:Aşırı derecede sinirlenmek, kızmak.
Göze girmek:İlgi ve değer kazanmak.
Pabucu dama atılmak:Önemini kaybetmek
Dolap çevirmek:Birilerinden habersiz gizlice iş çevirenler için kullanılır.
Yelkenleri suya indirmek:Israrından vazgeçip karşı tarafın isteklerini kabul etmek, kabullenme
Ağzı laf yapmak: Güzel ve ikna edici konuşmak
Ağızdan düşürmemek: Sürekli bir şeyden bahsetmek
Kafadan atmak: Bir konuda bilgi sahibi olmadan konuşmak
Kara gün dostu: Sıkıntılı ve kötü günlerde yanında olan dost
Kazan kaldırmak: Yöneticilere topluca karşı çıkmak
Kesenin ağzını açmak: Fazladan para harcamaya başlamak
Notunu vermek: Kişi hakkında kanaate varmak, kişinin huylarını çözmek
Yağlı müşteri: Çokça alışveriş yapan, parası çok kişi
Yakayı sıyırmak: Bir şeyden, bir durumdan kurtulmak
