İştikak, Kalb, İade, Tarsi, Muamma, Lugaz, Lebdeğmez Edebi Sanatları

İştikak, kalb, iade, tarsi, muamma, lugaz, leb değmez edebi sanatları... Eski Türk Edebiyatı... Edebiyat sanatları... Detaylar Butik Kitap'ta...

02 Jul 2022 Genel 471

İştikak, kalb, iade, tarsi, muamma, lugaz, leb değmez edebi sanatları

İŞTİKAK (KÖKTEŞLİK/TÜREME): Aynı kökten türeyen ya da aynı kökten türemiş gibi görünen sözlerin bir ifadede toplanmasından doğan sanattır.

Akıl u ma’kûl u akl u âşık u maşûk u ışk

Cümle sensin pes nireden geldi bunca kîl u kâ

KALB: Bir sözcükteki harflerin yerlerini değiştirmek, bir sözcükteki harflerin tamamını kullanarak değişik sözcükler ortaya çıkarma sanatıdır. İki türü vardır.

Kalb-i kül: Sözcüğü oluşturan harflerin düzenli olarak yer değiştirdiği kalb sanatıdır.

Lam-ı zülf-i ser-nigunı göricek gam-gin gönül

Şol kadar şad oldu san dünya dolusu malı var

Kalb-i baz: Sözcüğü oluşturan harflerin düzenli olarak yer değiştirmediği kalb sanatıdır.

Bir rakîb ettin karîb ü bin abîd etdin ba’îd

İşidip düşman güler ben ağlaram a dostum

İADE/REDDÜ’L-ACZ ALE’S-SADR: Bir şiir içinde her beytin son sözcüğünü, ondan sonraki beytin ilk sözcüğü olarak tekrarlamaktır.

Ey güzellik göğünün mah-ı münevver kameri

Şad kıl gönlümü gün gibi tulû et seheri

Seherî aşk ile meydana girip seyr edeyim

Ola ki peyk-i sabâdan ere yârin haberi

Haberi olsa anın yoluna can verdiğime

Bana rahm eyleyüben eyleye idi nazarı

TARSİ’: Şiirde mısralardaki sözcükleri sayı, ölçü ve kafiye bakımından birbirine denk getirmektir.

Yârdan cevr ü cefâ lutf u kerem gibi gelir

Gayrdan mihr ü vefa derd ü elem gibi gelir.

MUAMMA: Belli kurallara uyarak bir insan adı çıkacak biçimde düzenlemiş bilmecedir.

Bende yok sabr u sükûn sende vefadan zerre

İki yoktan ne çıkar fikr edelim bir kerre (İki yoktan NÂBÎ çıkar.)

LUGAZ: Herhangi bir nesnenin veya varlığın özellikleri anlatılarak yazılan bilmecedir.

Nedir kim ol iki yüzlü münafı

Nümayan çehresinde levn-i aşık

Gezer dünyayı hem bi-dest ü padır

Mukim-i hane-i ehl-i gınadır

Eğer kim olmasaydı kalbi fasid

Cihanda olmaz idi kadri kasid

Yeter vasf eyledinol bi-vefayı

Yanından gitmese vermez safayi (Altın)