Sesbilim (Fonoloji) Nedir?
Sesbilim (fonoloji) nedir? Dil bilim... Filoloji... Dil... Dil çalışmaları... Dil üzerine yapılan çalışmalar... Detaylar Butik Kitap'ta...
Sesbilim (fonoloji) nedir?
Sesbilim, dildeki ses birimlerinin niteliğini, dağılımını ve birleşimlerini ortaya koyan kaideleri içermektedir. Bu manada eklemleme, akustik ve işitim fonetiği olarak 3 alt sahası vardır. Tüm dillerin ses sayısı birbirinden farklıdır ve sesbilim, ses sayılarından hareketle dili teşkil eden seslerin birleşimle ayrışım kaidelerini ortaya koyar. Mesela Kabartaycanın 56, Ubuhçanın 83 ünsüz harfi bulunmaktadır fakat Rotokastacada yalnızca 6 ünsüz harf bulunmaktadır. Bu, tüm dillerin konuşucuları için içselleştirilen bir bilgidir ve söz konusu bilgi onların sesleri tanımasına, bunları bileştirmesiyle hecelemesine dek birçok bilgiyi içermektedir. Dili konuşan kişiler, içselleştirilmiş farklı bir bilgiye daha sahiptir: Kişi, söz konusu seslerin hangi kurallar içinde bir araya gelebileceğini ve art arda dizilebileceğini sezgisel olarak bilir. Mesela ‘strost’ kelimesindeki ‘st’ harflerinin Türk dilinde yan yana gelmeyeceğini yaşadığı toplumda bir şekilde öğrenmiştir.
Sesbilimde seslerin ayırıcı nitelikleri saptanmış ve böylece seslerin bileşim kaideleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Ötümlülük-ötümsüzlük: “f,s,t,k,ç,ş,h,p” ötümsüz seslerdir. Bunların haricindeki “b, c, d, g, ğ, v, z, j, y, m, n, l, r” ötümlü seslerdir. Mesela ‘at’ ile ‘ad’ sözcükleri arasındaki farkı ‘t’ ile ‘d’ sesleri arasındaki ötümlülük-ötümsüzlük farkına dayalı olarak anlarız.
Uzunluk-kısalık: Vurgu, ton ve ezgi ses unsurları arasındaki farları ortaya koyar. Mesela ‘âlem’ ile ‘alem’ arasındaki farkı ‘a’ sesinin sahip olduğu değere dayalı olarak belirleriz. "Ders yapılan yer" manasındaki ‘sınıf’ ile sınıflandırma anlamındaki ‘sınıf’ı vurgu ve tonlamayla fark ederiz. Bunun yanı sıra sesbilimin, sesbilgisi (fonetik) alt alanı vardır ki, bu bilim dalı da tek tek ses birimlerinin niteliklerini ele alır. Örneğin ‘m, p, b’ seslerinin çift dudak sesi olduğunu saptamak söz konusu bilim dalı ile alakalıdır.
Sesbilim, kullanılan dildeki seslerle söz konusu seslerin niteliklerini teker teker bulur ve gruplandırmak suretiyle ses çizelgeleri oluşturur.
