Tanzimat edebiyatı düşünce akımları
Tanzimat edebiyatı düşünce akımları... Tanzimat edebiyatı... Fikir akımları... Düşünce akımları... Detaylar Butik Kitap'ta...
Tanzimat edebiyatı düşünce akımları
Tanzimat neslinin yapıtlarına yansıyan ilk önemli nitelik “akıl”, “demokrasi”, “medeniyet”, “vatan” ve “hürriyet” vb. siyasi kavramların kullanılmasıdır. Ayrıca siyasi bir mücadelenin içinde olan bu nesil yazarlarından Ziya Paşa ile Namık Kemal, bir anayasanın yapılmasıyla parlamentonun açılması için Yeni Osmanlılar ismiyle kurulan teşkilatın üyesi idiler. Şinasi, Paris’te tanıdığı Ernest Renan’ın etkisi ile pozitivizm üstüne düşünmeye başlamıştır, aklı şiirinin temel konusu yapmıştır. Ülkemizde pozitivist düşüncenin başlangıcını Auguste Comte’un Mustafa Reşit Paşa’ya göndermiş olduğu (1853) mektuba bağlamak mümkün ise de sözkonusuysa mektubun ve yazılıp yazılmadığı belli olmayan yanıtının tesiri incelenmemiştir. Materyalizm konusundaki ilk fikirlereyse Ahmet Mithat Efendi’nin Dağarcık (1872) dergisinde kaleme aldığı yazılarda rastlanır. Sistemli olmaktan uzak, hatta tesadüfi olduğu intibaı veren bu yazılar ve kendisine yöneltilen eleştirilere karşı materyalizm, Darvinizm vb. düşüncelerin İslâmiyet'e aykırı olmadığını belirtmesi, ardından materyalizmi tenkit eden yazılar yazması onun bu fikirlerinde ne kadar bilinçli olduğu konusunda kuşku uyandırmaktadır. Bilinçli, bilgili ve kuşkuya yer bırakmayacak şekilde materyalizmi ve pozitivizmi gündeme getiren kişi ise Beşir Fuat olmuştur. Şinasi, sonraki süreçte Beşir Fuat, Tevfik Fikret, Ahmet Nebil, Baha Tevfik, Celâl Nuri ve Abdullah Cevdet vb. aydınları da etkilemiştir. Onun fikirleri tabiat dini veya deizm adı ile de adlandırılır. Akif Paşa da Adem Kasidesi ile “yokluk/nihilizm” kavramı üstüne düşünmüştür. Abdülhak Hamit Tarhan, bilhassa Makber adlı şiiri ile panteizmin sınırlarına varmıştır. Onun doğa üstüne romantik fikirlerinin kaynağında Jan Jack Rousseau bulunmaktadır.
